كوك هر دستگاه با خرك چگونه است؟

سلام به دوستان
من بعد از سالها دوباره شروع به نواختن سنتور كرده ام. در نوجواني سنتور نواختن را به طريق گوشي يادگرفتم با يادگيري قطعاتي از رديف در دستگاه شور و ماهور. مشخصا سوال من اينجا اين است كه آيا امكان دارد تصاويري از نوع كوك ديگر دستگاه ها(از طريق جابهجايي خرك ها) اينجا در اختيار من قرار دهيد؟ من ميتوانم كوك سنتور را از طريق اپليكيشنهاي موجود به دستگاه هاي ديگر تغيير بدهم اما اصولا وقت گير است و ترجيح ميدهم با تغيير خرك ها بتوانم در دستگاه هاي ديگر هم تمرين موسيقي داشته باشم. ضمنا متاسفانه من چون ايران نيستم، از دسترسي به استادها يا كلاس هاي سنتور محرومم. پيدا كردن اين وبسايت با اين نظم و سامان و اطلاعات بسيار آموزنده، بسيار چشمگير و قابل تقدير است.سپاس فراوان از زحمات ايجاد كنندگان اين سايت.
خوب باشيد و راضي و پر روزي

سلام.
ممنون از اینکه یک مقاله در بخش فورام ایجاد کردید. و ممنون از قدردانی شما.
با شما موافق هستم. کوک وقت گیر هست و بهترین راه تغییر خرک ها برای هر دستگاه میباشد.
به زودی از هر دستگاه عکس میگیرم و اینجا قرار میدم. ولی قبل از اون به صورت خلاصه :
1. دستگاه شور:
تنها دو خرک از محور اصلی تغییر میکند. خرک نت لا و خرک نت ر . نت لا در اپوزیسیون اول کرن کوک میشود و در پشت خرک بمل. نت رِ در سر جای خود بکار کوک میشود و بعد کمی عقب کشیده میشود تا صدای کرن بدهد.
پس بدین طریق داریم:
• می کرن
• فا بکار
• سل بکار
• لا کرن سیم سفید و لا بمل پشت خرک (خرک مقدار بسیار کمی به سمت چپ کشیده میشود)
• سی بمل
• دو بکار
• ر کرن (خرک به سمت چپ کشیده میشود)
• می بمل
• فا بکار
2. دستگاه سه گاه:
دقیقاً مانند دستگاه شور
3. دستگاه چهارگاه:
در دو کوک اجرا میشود. کوک اول دقیقاً مانند سه گاه.
کوک دوم (که به بالا دسته روی سه تار معروف هست) خرک 5 یا نت سی به جلو کشیده میشود تا صدای بکار بدهد. همچنین برای اجرای گوشه های حصار نت فا روی سیم های زرد سُری کوک میشود. (ربع پرده زیرتر)
پس داریم:
• می کرن
• فا بکار
• سل بکار
• لا کرن در سیم سفید و لا بمل پشت خرک
• سی بکار (خرک به سمت راست کشیده میشود)
• دو بکار
• ر کرن
• می بمل
• فا بکار (فا سیم زرد سُری) (خرک بهتر است تکان نخورد و سیم کوک شود)
4. دستگاه ماهور.
خرک یک به سمت راست کشیده میشود تا صدای بکار بدهد و خرک لا نیز به راست کشیده میشود تا صدای بکار بدهد. برای نت ر هم به بکار و هم به کرن احتیاج دارید پس بهتر است سیم زرد بکار کوک بماند و نت سیم کمی به چپ مانند شور کشیده شود تا صدای کرن بدهد. پس داریم:
• می بکار (خرک سمت راست)
• فا بکار
• سل بکار
• لا بکار (خرک سمت راست)
• سی بمل
• دو بکار
• ر کرن و بمل (خرک سمت چپ)
• می بمل
• فا بکار
5. دستگاه همایون
همه ی نت ها مانند دستگاه شور به جز نت ر و سی. نت ر برای هر دو سیم بکار کوک میشود. پس خرک را روی محور اصلی قرار دهید. نت سی نیز بکار کوک میشود. پس خرک را به سمت راست کشیده تا صدای بکار بدهد. پس داریم:
• می کرن
• فا بکار
• سل بکار
• لا کرن و بمل (مانند شور کمی به سمت چپ کشیده میشود تا صدای متفاوت در اپوزیسیون اول و سوم بدهد)
• سی بکار (خرک به سمت راست کشیده میشود)
• دو بکار
• ر بکار (خرک روی محور اصلی)
• می بمل
• فا بکار
6. دستگاه راست پنجگاه
دقیقاً مانند دستگاه ماهور . هر چند در دستگاه راست پنجگاه قطعات بیشتری در پشت خرک نواخته میشود و کوک کردن جداگانه ساز توصیه میشود. به صورتی که خرک اول کمی به سمت راست کشیده شود (نه به اندازه ای که صدای بکار بدهد) و بعد از آن سیم طوری کوک میشود که روی سیم سفید صدای می بکار شنیده شود و در پشت خرک صدای می کرن. نت لا نیز همینطور کوک میشود. کمی به سمت راست کشیده میشود و سیم ها را سفت تر میکنید به صورتی که سمت راست (سفید) صدای لا بکار بدهد و پشت خرک لا بمل. ( البته این نوع کوک برای ماهور هم توصیه میشود ولی برای اجرای سریع و بدون رفتن تا نت لا پشت خرک کوک کردن لازم نیست و با تغیر خرک میتوان اجرا کرد) پس داریم:
سیم های زرد: مانند دستگاه شور (به جز نت ر که بکار میماند، بیشتر شبیه ابوعطا)
سیم های سفید:
• می بکار
• فا بکار
• سل بکار
• لا بکار
• سی بمل
• دو بکار
• ر کرن
• می بمل
• فا بکار
سیم های پشت خرک:
می کرن
• فا بکار
• سل بکار
• لا بمل
• سی بمل
• دو بکار
( از دو به بعد سیم های پشت خرک در ردیف نوازی استفاده نمیشود.)
7. دستگاه نوا
خرک ها تماماً روی محور اصلی به جز خرک چهارم که به سمت راست کشیده میشود تا لا صدای لا بکار بدهد. ( پشت خرک رو لازم نداریم) پس داریم
• می کرن
• فا بکار
• سل بکار
• لا بکار
• سی بمل
• دو بکار
• ر بکار ( روی محور اصلی)
• می بمل
• فا بکار
سیم های زرد مانند سیم های سفید

برای آوازها پاسخ جداگانه ای ارسال میکنم.
موفق باشید.

ادامه بر توضیحات قبلی در رابطه با کوک آوازها میتوان گفت که از آنجایی که 5 آواز از دستگاه شور مشتق شده و یکی از دستگاه همایون، پس بنابراین کوک های آنها نیز شبیه به هم است. و تنها فرق آنها در نت شاهد و ایست میباشد. در اصل گردش نغمات یا فواصل ملودیک در این آوازها با یکدیگر فرق میکند که منتهی به ایجاد صدا و احساسی جدید میشود.
در مورد آوازهای شور داریم:
1. آواز ابوعطا: همان کوک شور ، با این تفاوت که نت ر کلاً بکار میماند و ر کرن استفاده نمیشود.
2. آواز بیات کرد: دقیقاً مانند کوک شور و از ر بکار و کرن هر دو استفاده میشود.
3. آواز افشاری: دقیقاً مانند کوک شور و از ر بکار و کرن هر دو استفاده میشود.
4. آواز بیات ترک: دقیقاً مانند دستگاه شور. در گوشه شکسته از ر کرن استفاده میشود. در آواز بیات ترک نت شاهد سی کرن و نت ایست فا بکار است. یعنی گردش نغمات بیشتر حول نت سی میباشد و فرودها به فا بکار.
5. آواز دشتی: مانند دستگاه شور ولی فقط از ر بکار استفاده میشود. شاهد آواز دشتی نت ر بکار و دو بکار هست و ایست نت سل.

در مورد آواز دستگاه همایون داریم:
6. آواز بیات اصفهان: که دقیقاً مانند دستگها همایون کوک میشود. تنها در نوع گردش نغمات تفاوت هست که نغمه ی شاهد نت دو بکار میباشد.

تمام این کوک هایی که اینجا ذکر شد به عنوان کوک استاندارد برای سنتور شناخته میشود ولی میتوان هر دستگاهی را در جاهای دیگری از سنتور بنا بر درخواست خواننده فرضاً یا هماهنگی با سازهای دیگر یا حتی جهت تغییر فضا برای نوازندگی استفاده کرد. که در مقاله ای جداگانه به آن خواهم پرداخت.

موفق باشید.
سهراب

بسیار عالی بود استاد سهراب عزیز
خیلی برام سوال شده بود این موضوع
اگه بشه با جابجایی خرک دستگاهارو عوض کرد عالی میشه
چون برای افرادی که مثل من مبتدی هستن مدام عوض کردن کوک سیم ها بسیار کار سختیه.
استاد عالی میشه اگه عکسم بزارین از هر دستگاه وقتی که خرکش جابجا شده و تبدیل به دستگاه دیگری شده.
سپاس گذارم
پاینده باشید